Natura 2000

Natura 2000 je mreža zaštićenih područja unutar granica Evropske unije. Osmišljena je tako da se na osnovu Direktive o očuvanju prirodnih staništa i divljih biljnih i životinjskih vrsta, poznatije kao Direktiva o staništima (Council Directive 92/43/EEC on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora, the Habitats Directive) i njenih dodataka (za tipove staništa iz Dodatka I i za vrste iz Dodatka II) i Direktive o očuvanju divljih ptica/Direktiva o pticama (Directive 2009/147/EC of the European Parliament and of the Council on the conservation of wild birds, prvi put doneta1979. godine – Council Directive 79/409/EEC) sa vrstama sa Dodatka I, izdvoje područja za zaštitu sa ciljem da se obezbedi dugoročan opstanak najvrednijih i najugroženijih vrsta i staništa Evrope.

Trenutno je u okviru 28 zemalja članica ovom mrežom obuhvaćeno preko 27.000 kopnenih i marinskih područja, koja pokrivaju 18% teritorije EU. U odnosu na našu zemlju, ekološka mreža biće utvrđena i postaće deo evropske ekološke mreže Natura 2000 do dana pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji. U tom smislu, Srbija, kao buduća članica, tek treba da pruži svoj doprinos, ne samo u povećanju površine mreže, već i u razvijanju ovog sistema zaštite koji će se odvijati uporedo sa zaštitom koja se sprovodi na nacionalnom nivou. U prethodnom periodu je izvršena identifikacija tipova staništa sa Dodatka I koji su prisutni u Srbiji, kao i biljnih i životinjskih vrsta sa Dodatka II Direktive o staništima, a utvrđena je i lista vrsta ptica u skladu sa Direktivom o pticama.

Procedura uspostavljanja Natura 2000 sistema zaštite

Pri izboru i proglašavanju područja mreže Natura 2000 sve zemlje kandidati moraju da prođu tri faze dijaloga sa Evropskom komisijom:

I faza: Priprema nacionalne liste predloženih Područja od značaja za Zajednicu (proposed Sites of Community Importance, pSCIs)

Prema članu 4. Direktive o staništima svaka buduća država članica na dan ulaska u EU dostavlja Evropskoj komisiji listu predloženih Područja od značaja za Zajednicu (pSCIs). Ta područja objedinjuju tipove staništa sa Dodatka I i staništa za vrste sa Dodatka II. Predlažu se po određenim pravilima i njihov izbor je isključivo naučni proces zasnovan na standardnom kriterijumu selekcije koji je objašnjen u Direktivi, kao i na nekim drugim dokumentima usaglašenim između Evropske komisije i zemalja članica. U te svrhe se koristi Priručnik Evropske unije za tumačenje tipova staništa (Interpretation Manual of European Union Habitats, EU28, European Commission, 2013). http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/habitatsdirective/docs/Int_Manual_EU28.pdf
Koristeći ovaj priručnik, Srbija treba da pripremi sopstveni priručnik za tipove staništa koji se sreću na teritoriji naše zemlje onako kako je to učinila i većina članica Evropske unije. Specifični podaci o svakom području se saopštavaju Komisiji preko formulara, tzv. standardnih obrazaca (Standard Data Form, SDF).

II faza: Određivanje Područja od značaja za Zajednicu (Sites of Community Importance, SCIs).

Kada nova zemlja članica predloži nacionalnu listu područja, Evropska komisija tu listu dostavlja svom stručnom telu, Evropskom predmetnom centru za biološku raznovrsnost (European Topic Center for Biodiversity - ETC/BD). Ovo telo izvrši analizu predloga i za Evropsku komisiju organizuje biogeografski seminar, na kome se proverava da li je za sve tipove staništa i vrste u državi predlog područja dovoljno zastupljen („sufficiency“) ili ne („insufficiency“), i to posebno za svaki biogeografski region koji je prisutan na teritoriji države.

Biogeografski seminari se održavaju kako bi se izvršio odabir Područja od značaja za Zajednicu (SCI) sa liste predloženih Područja od značaja za Zajednicu (pSCIs). Cilj je da se utvrdi da li je država predložila dovoljno kvalitetnih područja prema odredbama člana 4. Direktive o staništima i drugim važećim dokumentima usaglašenim u EU. Biogeografskom seminaru, koji vodi Evropska komisija, prisustvuje država kandidat, stručnjaci Evropskog predmetnog centra za biološku raznovrsnost, nezavisni eksperti za staništa i vrste, imenovani od strane Komisije i predstavnici nevladinih organizacija, jedni zastupajući „zelena“ udruženja, a drugi zastupajući korisnike i vlasnike zemljišta.

Iako se dešava veoma retko, moguće je i da neka područja budu izbrisana sa liste, ako se utvrdi da nema dovoljno argumenata za njihovo prihvatanje.

U slučaju da je nedovoljan broj novopredloženih područja, Evropska komisija može da zatraži dopunu i više puta. Dopune se pregovaraju bilateralno između Evropske komisije i države, a tek nakon uklanjanja svih nedostataka, Evropska komisija u dogovoru sa svim zemljama članicama usvaja za državu konačnu listu Područja od značaja za Zajednicu (SCI) koja se publikuje u Službenom glasniku Evropske unije (Official Journal of European Communities).

III Faza: Proglašenje Posebnih područja očuvanja (Special Areas of Conservation, SACs)

U periodu od šest godina nakon usvajanja liste Područja od značaja za Zajednicu (SCI područja), zemlja članica treba da ih proglasi za Posebna područja očuvanja (SACs) prema nacionalnom zakonu, a u skladu sa zahtevom člana 4(4) Direktive o staništima. Istovremeno, za sva Posebna područja očuvanja (SACs) treba da se odrede neophodne mere očuvanja i odgovarajuće zakonodavne, upravne i/ili ugovorne mere da bi se ispunili ekološki zahtevi tipova staništa i vrsta za koje su pojedinačna područja izdvojena.

Područja posebne zaštite (Special Protection Areas, SPAs) se proglašavaju prema Direktivi o pticama. Ona se proglašavaju prvenstveno radi zaštite najređih i najugroženijih vrsta ptica na evropskom nivou, uključujući i migratorne vrste ptica. Područja posebne zaštite se proglašavaju kroz jednostavniju proceduru, odnosno direktno se uključuju u mrežu Natura 2000, za razliku od svih neophodnih koraka koje treba preduzeti da bi se utvrdila Posebna područja očuvanja prema Direktivi o staništima. Takođe, određena Područja posebne zaštite mogu biti istovremeno i Posebna područja očuvanja ukoliko se na tim područjima osim ptica nalaze i druge vrste ili tipovi staništa u skladu sa Direktivom o staništima.

Mrežu Natura 2000 čine na kraju Posebna područja očuvanja i Područja posebne zaštite koja su zemlje članice proglasile u skladu sa obe Direktive.