NAZIV I VRSTA PRIRODNOG DOBRA
Predeo izuzetnih odlika „Klisura reke Gradac“.
NACIONALNA KATEGORIJA
ΙΙ kategorija zaštite - zaštićeno područje regionalnog odnosno velikog značaja.
POVRŠINA
1268 ha.
REŽIM/I ZAŠTITE
Na području klisure reke Gradac ustanovljen je režim zaštite III stepena.
OPŠTINA/E
Predeo izuzetnih odlika „Klisura reke Gradac“ se nalazi na području grada Valjeva i obuhvata katastarske opštine: Degurić, Lelić, Brangović, Bogatić, Kovačice, Bačevci, Gornje Leskovice i Belić.
PRETHODNA ZAŠTITA
Istorijat zaštite ovog prostora je dug. Prvi pravni akt o zaštiti doneo je Zavod za zaštitu prirode Srbije 14.12.1958. godine. Tim dokumentom zaštićena je Baćina pećina sa svojom kolonijom slepih miševa. Sledeći akt je, na inicijativu Istraživačke stanice „Petnica“, donela Skupština opštine Valjevo 1984. godine i odnosio se na zaštitu uskog dela klisure reke Gradac, površine 877 ha. Konačno je 1998. godine Zavod za zaštitu prirode Srbije pripremio elaborat kojim se klisura reke Gradac svrstava u II kategoriju – Prirodno dobro od velikog značaja.
AKT O ZAŠTITI
Skupština opštine Valjevo je 2001. godine donela Odluku o zaštiti Predela izuzetnih odlika „Klisura reke Gradac“ („Službeni glasnik opštine Valjevo“, br. 1/2001).
UPRAVLJAČ
Ekološko društvo „Gradac“ iz Valjeva.
KRATAK OPIS (OSNOVNE PRIRODNE I STVORENE VREDNOSTI)
Reka Gradac, pritoka Kolubare, teče valjevskom podgorinom, gde na prostoru Lelićkog, odnosno Valjevskog krasa useca duboku klisurasto − kanjonsku dolinu u dužini od skoro 23 km. Klisura reke Gradac predstavlja vrlo atraktivnu ambijetalnu celinu i jedan od najatraktivnijih prostora u ovom delu Srbije. Pejsažne karakteristike se ogledaju pre svega geomorfološkim odlikama klisure. Bez obzira na neposrednu blizinu Valjeva, ekonomskog centra ovog dele Srbije, klisura je u najvećoj meri ostala očuvana od izgradnje i drugih oblika degradacije, što u ukupnim pejsažnim karakteristikama ovog prirodnog dobra zauzima posebno mesto. Pored pojedinih delova klisure koji su skoro neprohodni ili onih pitomijih u kojima se svilo po nekoliko seoskih domaćinstava sa uredno obrađenim njivama, voćnjacima i livadama, pažnju privlači okolina manastira Ćelije. Prostrani prirodni amfiteatar zatvoren na istoku liticama, veliki kompleks šume, živopisni tok Gradca i mir i tišina koji ovde vladaju ostavljaju na svakog posetioca nezaboravan utisak. Poseban kvalitet klisure jeste veliki broj prostorno malih lokaliteta koji se visoko vrednuju u pogledu ambijetalnih vrednosti, kao i mnogi prirodni vidikovci, odnosno, uzvišenja sa kojih je moguće sagledati ne samo pojedine delove klisure već i širu okolinu. Osnovna crta reljefa ove klisure je izrazito meandarsko vijuganje donjeg dela doline. Ukleštene meandarske krivine, sa naspramno raspoređenim krečnjačkim meandarskim rtovima visokim do 60 m, na pojedinim mestima su dolinsko dno stesnile na svega 5 m. Dubina klisure iznosi od 150 do 300 m. Osim tipične ornamentike krečnjačkih litica predstavljene strmim, nazupčenim odsecima i siparima, strane doline su izrezbarene spletom suvodola, vododerina i jaruga. Dinamiku predela dodatno usložnjavaju suve doline sa vrtačama, duboke i kratke dolinice mnogih bočnih pritoka reke Gradac, brojne pećine, jame, ponori, vrela, aluvijane terase i kaskade preko kojih se Gradac preliva. Obale reke Gradac i njenih potoka su obrasle žbunastim zajednicama sive vrbe (Salix incana), rakite (Salix purpurea) i sive jove (Alnus incana), a suvlje strane klisure mešovitim šumama i šibljacima hrastova (Quercus cerris, Q. frainetto, Q. petraea), običnog graba (Carpinus betulus), belog graba (Ostrya carpinifolia), gloga (Crataegus monogyna) i drugih vrsta. Životinjski svet ove klisure je takođe raznovrstan. U vodama ove reke sreću se potočna pastrmka, (Salmo trutta), lipljan (Thymallus thymallus), zlatni vijun (Cobitis aurata), a u šumama i na kamenjarima, između ostalih, velika senica (Parus major), pupavac (Upupa epops), češljugar (Carduelis carduelis), carić (Troglodytes troglodytes), gluvara (Anas plathyrhynchos), žutogrli miš (Apodemus flavicollis), riđa voluharica (Myodes glareolus), vidra (Lutra lutra), zec (Lepus europaeus) i druge vrste. Značaju klisure doprinosi i srednjovekovni manastir Ćelije sa crkvom posvećenom Sv. Arhangelu Mihailu, kao i ostaci srednjovekovnog utvrđenja kod sela Branegović.
Predeo izuzetnih odlika „Klisura reke Gradac“.
NACIONALNA KATEGORIJA
ΙΙ kategorija zaštite - zaštićeno područje regionalnog odnosno velikog značaja.
POVRŠINA
1268 ha.
REŽIM/I ZAŠTITE
Na području klisure reke Gradac ustanovljen je režim zaštite III stepena.
OPŠTINA/E
Predeo izuzetnih odlika „Klisura reke Gradac“ se nalazi na području grada Valjeva i obuhvata katastarske opštine: Degurić, Lelić, Brangović, Bogatić, Kovačice, Bačevci, Gornje Leskovice i Belić.
PRETHODNA ZAŠTITA
Istorijat zaštite ovog prostora je dug. Prvi pravni akt o zaštiti doneo je Zavod za zaštitu prirode Srbije 14.12.1958. godine. Tim dokumentom zaštićena je Baćina pećina sa svojom kolonijom slepih miševa. Sledeći akt je, na inicijativu Istraživačke stanice „Petnica“, donela Skupština opštine Valjevo 1984. godine i odnosio se na zaštitu uskog dela klisure reke Gradac, površine 877 ha. Konačno je 1998. godine Zavod za zaštitu prirode Srbije pripremio elaborat kojim se klisura reke Gradac svrstava u II kategoriju – Prirodno dobro od velikog značaja.
AKT O ZAŠTITI
Skupština opštine Valjevo je 2001. godine donela Odluku o zaštiti Predela izuzetnih odlika „Klisura reke Gradac“ („Službeni glasnik opštine Valjevo“, br. 1/2001).
UPRAVLJAČ
Ekološko društvo „Gradac“ iz Valjeva.
KRATAK OPIS (OSNOVNE PRIRODNE I STVORENE VREDNOSTI)
Reka Gradac, pritoka Kolubare, teče valjevskom podgorinom, gde na prostoru Lelićkog, odnosno Valjevskog krasa useca duboku klisurasto − kanjonsku dolinu u dužini od skoro 23 km. Klisura reke Gradac predstavlja vrlo atraktivnu ambijetalnu celinu i jedan od najatraktivnijih prostora u ovom delu Srbije. Pejsažne karakteristike se ogledaju pre svega geomorfološkim odlikama klisure. Bez obzira na neposrednu blizinu Valjeva, ekonomskog centra ovog dele Srbije, klisura je u najvećoj meri ostala očuvana od izgradnje i drugih oblika degradacije, što u ukupnim pejsažnim karakteristikama ovog prirodnog dobra zauzima posebno mesto. Pored pojedinih delova klisure koji su skoro neprohodni ili onih pitomijih u kojima se svilo po nekoliko seoskih domaćinstava sa uredno obrađenim njivama, voćnjacima i livadama, pažnju privlači okolina manastira Ćelije. Prostrani prirodni amfiteatar zatvoren na istoku liticama, veliki kompleks šume, živopisni tok Gradca i mir i tišina koji ovde vladaju ostavljaju na svakog posetioca nezaboravan utisak. Poseban kvalitet klisure jeste veliki broj prostorno malih lokaliteta koji se visoko vrednuju u pogledu ambijetalnih vrednosti, kao i mnogi prirodni vidikovci, odnosno, uzvišenja sa kojih je moguće sagledati ne samo pojedine delove klisure već i širu okolinu. Osnovna crta reljefa ove klisure je izrazito meandarsko vijuganje donjeg dela doline. Ukleštene meandarske krivine, sa naspramno raspoređenim krečnjačkim meandarskim rtovima visokim do 60 m, na pojedinim mestima su dolinsko dno stesnile na svega 5 m. Dubina klisure iznosi od 150 do 300 m. Osim tipične ornamentike krečnjačkih litica predstavljene strmim, nazupčenim odsecima i siparima, strane doline su izrezbarene spletom suvodola, vododerina i jaruga. Dinamiku predela dodatno usložnjavaju suve doline sa vrtačama, duboke i kratke dolinice mnogih bočnih pritoka reke Gradac, brojne pećine, jame, ponori, vrela, aluvijane terase i kaskade preko kojih se Gradac preliva. Obale reke Gradac i njenih potoka su obrasle žbunastim zajednicama sive vrbe (Salix incana), rakite (Salix purpurea) i sive jove (Alnus incana), a suvlje strane klisure mešovitim šumama i šibljacima hrastova (Quercus cerris, Q. frainetto, Q. petraea), običnog graba (Carpinus betulus), belog graba (Ostrya carpinifolia), gloga (Crataegus monogyna) i drugih vrsta. Životinjski svet ove klisure je takođe raznovrstan. U vodama ove reke sreću se potočna pastrmka, (Salmo trutta), lipljan (Thymallus thymallus), zlatni vijun (Cobitis aurata), a u šumama i na kamenjarima, između ostalih, velika senica (Parus major), pupavac (Upupa epops), češljugar (Carduelis carduelis), carić (Troglodytes troglodytes), gluvara (Anas plathyrhynchos), žutogrli miš (Apodemus flavicollis), riđa voluharica (Myodes glareolus), vidra (Lutra lutra), zec (Lepus europaeus) i druge vrste. Značaju klisure doprinosi i srednjovekovni manastir Ćelije sa crkvom posvećenom Sv. Arhangelu Mihailu, kao i ostaci srednjovekovnog utvrđenja kod sela Branegović.
