Speleološkim objektima, u užem smislu, smatraju se pećine i jame kao podzemni oblici reljefa nastali karstnim procesom. Pećinama (caves) se nazivaju horizontalni i subhorizontalni podzemni kanali. Jamama (pits) se nazivaju vertikalni i subvertikalni kanali. U svetu (na engleskom govornom području) za jame i pećine odavno je prihvaćen jedinstven termin ''caves''.

Ove objekte, pored morfologije podzemnih kanala, posebno interesantnim, privlačnim, intrigantnim i, svakako, naučno značajnim, čini i prisustvo vode, akumulativnih formi – pećinskog nakita i živog sveta.

Karstni proces je specifičan egzogeni geomorfološki proces koji, osim dejstava na površini, svojim rastvaračkim dejstvom silazi i ispod površine zemlje, stvarajući tako specifične i atraktivne podzemne oblike reljefa. Karst kao multidisciplinarni fenomen pruža zaista visok diverzitet, kako pojava, tako i procesa u kojima podzemni oblici reljefa nastaju i razvijaju se.

Oko 10% teritorije Srbije čine karstni tereni, odnosno tereni izgrađeni od karbonatnih stena koje su dobra podloga za razvoj karstifikacije i za formiranje karstnog reljefa, kako površinskog, tako i podzemnog. Na tim terenima formiran je i razvijen veliki broj podzemnih reljefnih oblika – speleoloških objekata.

U Inventaru geonasleđa Srbije (2005), u grupi Speleloški objekti našlo se 80 objekata, od kojih je 56 pećina, 10 jama i 14 ponora.

Zaštićeno je 37 objekata, a u skorije vreme donet je i akt o zaštiti jednog novog speleološkog objekta, jame - Tupižnička Ledenica na planini Tupižnici, opština Knjažavac.

Svi posebno zaštićeni speleološki objekti su spomenici prirode. Mnogi speleološki objekti nalaze se u okviru većih zaštićenih prirodnih dobara te uživaju zaštitni status područja na kome se nalaze.

Zavod je u dva ciklusa, u periodima od 1999-2004. i 2005-2010, sprovodio projektnu temu „Biospeleološka istraživanja Srbije“. Ovim istraživanjima obuhvaćeno je preko stotinu speleloških objekata, a kao rezultat, pronađen je veliki broj vrsta troglofaune, među kojima i veliki broj reliktnih vrsta, endemita, stenoendemita, novih vrsta za faunu Srbije, kao i novih vrsta za nauku.

Takođe, SP „Cerjanska pećina“ je bila predmet istraživanja u petogodišnjem periodu (2011-2015.), kada su stručni saradnici Zavoda sproveli u velikom obimu kompleksna i multidisciplinarna istraživanja, a kao rezultat objavljena je knjiga „Spomenik prirode Cerjanska pećina“

Među speleološkim objektima geonasleđa, posebnu atraktivnost ima devet pećina koje su dostupne za turističke posete, i to Resavska, Rajkova, Mermerna, Lazareva, Ceremošnja, Ravništarka, Potpeć, Risovača i Stopića pećina. U toku je uređenje još tri pećine, od kojih se za Hadži-Prodanovu očekuje puštanje u rad ove sezone.