UNESCO zaštita prirodnih dobara

Organizacija za obrazovanje, nauku i kulturu Ujedinjenih nacija - UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) je specijalizovana organizacija u okviru Ujedinjenih nacija koja se bavi unapređenjem međunarodne saradnje na poljima nauke, obrazovanja i kulture, sa ciljem da doprinese miru, smanjenju siromaštva, održivom razvoju i međunarodnom dijalogu kroz obrazovanje, kulturu i informisanje. Sa središtem u Parizu, UNESCO broji 193 država članica koje su uključene u rad ove organizacije kroz neki od 5 glavnih programa: obrazovanje, prirodne nauke, društvene nauke, kultura i komunikacija i informisanje. http://www.unesco.org/new/en/unesco/themes/major-programmes/

U okvirima programa za prirodne nauke, UNESCO razvija nekoliko programa od kojih se zaštitom prirodnih dobara bave programi Čovek i biosfera (Man and the Biosphere Programme – MaB) i Geoparkovi (International Geoscience and Geoparks Programme - IGGP).

O programu “Čovek i biosfera” (Man and the Biosphere Programme – MaB)

Program Čovek i biosfera predstavlja međunarodnu inicijativu koja za osnovni cilj ima definisanje i primenu naučnih osnova za uspostavljanje dugoročno harmoničnog odnosa čoveka i prirode, a na bazi racionalne upotrebe prirodnih resursa, odnosno usmeren je na uspostavljanje funkcionalnog modela zaštite prirode kroz ostvarivanje skladnog odnosa ljudi i njihovih razvojnih potreba sa prirodom.
http://www.unesco.org/new/en/natural-sciences/environment/ecological-sciences/man-and-biosphere-programme/

Ogledna područja za definisanje ovog modela predstavljaju Rezrvati biosfere, međunarodno prepoznata zaštićena područja koja su izuzetna, kako u prirodnom tako i u kulturnom pogledu, sa očuvanom prirodom, bogatom kulturom i tradicionalnim načinom života lokalnog stanovništva. Rezervati biosfere vode ka ostvarivanju održive ravnoteže između često sukobljenih ciljeva očuvanja biološke raznovrsnosti i ekonomskog razvoja i ključni su za pronalaženje i promovisanje rešenja za očuvanje biodiverziteta uz njegovo održivo iskorišćavanje. Trenutno je u svetu uspostavljen 701 Rezervat biosfere u 124 države. U Republici Srbiji su uspostavljena dva Rezervata biosfere u okviru UNESCO-vog Programa Čovek i biosfera: Golija-Studenica (2001) i Bačko Podunavlje (2017).

http://www.zzps.rs/wp/rezervati-biosfere/


O programu „Geoparkovi“

Geopark je teritorija jasno definisanih granica u okviru koje se, pored objekata geonasleđa koji su ključni svedoci istorije naše planete, štite, prezentuju i promovišu i sve druge prirodne i kulturno-istorijske znamenitosti od izuzetnog značaja za nauku, obrazovanje, kulturu, ekonomiju i turizam. Aktivnosti u geoparku usmerene su na upoznavanje šire javnosti o raznovrsnim prirodnim i kulturnim vrednostima datog područja kroz razvoj turizma, a sa ciljem da se poboljša socijalni status lokalnog stanovništva, podstakne njihov ekonomski razvoj i unapredi zaštita prirodne i kulturne baštine.

Evropska mreža geoparkova (European Geoparks Network - EGN) je osnovana 2000. godine u cilju zaštite geodiverziteta, predstavljanja objekata geonasleđa široj javnosti, i radi podrške održivom ekonomskom razvoju ruralnih područja geoparkova, pre svega preko razvoja geološkog turizma. Mreža je spojila područja širom Evrope, koja imaju iste ciljeve, što otvara mogućnost koordinisanog, zajedničkog rada i komparativnih metoda proučavanja osnovnih vrednosti geoparkova.

Organizacija za obrazovanje, nauku i kulturu pri Ujedinjenim nacijama - UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - UNESCO) preuzela je 2001. godine inicijativu na međunarodnom nivou da podrži Geoparkove. Nakon toga, 2004. godine UNESCO je formirao Svetsku - globalnu mrežu Geoparkova (The Global Geoparks Network -GGN), kako bi se unapredilo upravljanje područjima širom sveta, koja integrišu lokalitete sa značajnim geonasleđem uz primenu strategija za regionalni socio-ekonomski razvoj.

Svetska mreža geoparkova deluje u sinergiji sa Konvencijom o svetskom nasleđu (World Heritage Convention), kao i sa organizacijom Čovek i biosfera – Svetska mreža rezervata biosfere (Man and the Biosphere - MAB, World Network of Biosphere Reserves).

UNESCO je ostvario partnerstvo sa Evropskom mrežom geoparkova 2001. godine. Kao rezultat tog partnerstva, Evropska mreža geoparkova koordinira članstvo u Svetskoj mreži geoparkova unutar Evrope

O programu “Svetska baština”

Dodatno, u okviru ove organizacije se sprovodi međunarodna Konvencija o zaštiti Svetske kulturne i prirodne baštine (Convention concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage) koja je sa 193 zemlje potpisnice jedan od najmasovnijih međunarodnih sporazuma. Sprovođenje ove Konvencije vrši Program svetske baštine, jedan od najprepoznatljivijih UNESCO programa. U okviru UNESCO-a je 1992. godine formiran Centar za svetsku baštinu, koji se nalazi u Parizu i koji predstavlja glavni koordinacioni centar Programa. https://whc.unesco.org/en/world-heritage-centre/

UNESCO u okviru Programa svetske baštine vodi brigu ispred međunarodne zajednice o dobrima kulturnog ili prirodnog karaktera koja poseduju izuzetne karakteristike, a koja bi u suprotnom bila pod rizikom propadanja i nestajanja, radi njihovog očuvanja za buduće generacije. Radi boljeg uvida i prezentovanja svetske baštine javnosti, UNESCO formira Listu svetske baštine, na koju se upisuju dobra pod dve kategorije: Kulturna svetska baština i Prirodna svetska baština. Do sada je na Listu svetske baštine upisano 1092 dobra na teritoriji ukupno 167 država sveta, od čega je 845 dobara kulturne baštine, a svega 209 dobara prirodne baštine i 38 mešovitih dobara, kojima je obuhvaćena i prirodna i kulturna svetska baština. https://whc.unesco.org/en/list/. Na teritoriji Republike Srbije je do sada proglašeno 5 dobara svetske kulturne baštine, dok dobara svetske prirodne baštine još uvek nema. Međutim, tokom 2019. godine je pripremljena nominacija proširenja serijskog prekograničnog dobra prirodne baštine „Drevne i netaknute bukove šume Karpata i drugih regiona Evrope“ koja na teritoriji naše zemlje uključuje lokalitete u režimu zaštite prvog stepena nacionalnih parkova Tara, Kopaonik i Fruška gora, a čije se upisivanje na Listu svetske baštine očekuje 2021. godine.