NAZIV I VRSTA PRIRODNOG DOBRA
Predeo izuzetnih odlika „Vlasina“.
NACIONALNA KATEGORIJA
Ι kategorija zaštite - zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja.
POVRŠINA
Površina Predela izuzetnih odlika „Vlasina” iznosi 13.329,84 ha od čega je u privatnom vlasništvu 49,12%, državnom vlasništvu 50,83% i u drugim oblicima vlasništva 0,05% površine.
REŽIM/I ZAŠTITE
I stepen - 9,63 ha ili 0,07% ukupne površine PIO Vlasina, na lokalitetima:
1) Ostrvo Dugi Del, površine 7,82 ha;
2) Ostrvo Stratorija, površine 1,81 ha.
II stepen - 4.385,01 ha ili 32,90% ukupne površine PIO Vlasina, na lokalitetima:
1) Vrtop Jelački rid, površine 1.749,73 ha;
2) Mali Čemernik, površine 90,62 ha;
3) Veliki Čemernik, površine 361,33 ha;
4) Stevanovski potok, površine 37,16 ha;
5) Blato-Delnice-Bratanov Del, površine 409,66 ha;
6) Poluostrvo Dugi Del, površine 40,55 ha;
7) Vlasinsko jezero, površine 2.080,44 ha;
8) Klisura Vučje reke, površine. 102,89 ha i
III stepen - 8.935,20 ha 67,03% ukupne površine PIO Vlasina, obuhvata preostali deo zaštićenog područja koji nije obuhvaćen režimom zaštite I i II stepena.
Opština/e
PIO Vlasina se najvećim delom prostire na teritoriji opštine Surdulica (K.O. Bitvrđa, K.O. Božica, K.O. Vlasina Okruglica, K.O. Vlasina Rid, K.O. Vlasina Stojkovićeva, K.O. Groznatovci, K.O. Drajinci i K.O. Klisura) gde zauzima površinu od 12.848,71 ha ili 96,39% zaštićenog područja, a neznatnim na teritoriji opštine Crna Trava (K.O. Crna Trava), odnosno 481,13 ha ili 3,61% zaštićenog područja.
PRETHODNA ZAŠTITA
Uredba o zaštiti PIO Vlasina („Službeni glasnik RS“, br. 30/2006).
AKT O ZAŠTITI
Uredba o proglašenju Predela izuzetnih odlika „Vlasina” („Službeni glasnik RS“, br. 25/2018).
UPRAVLJAČ
Turistička organizacija opštine Surdulica.
KRATAK OPIS (OSNOVNE PRIRODNE I STVORENE VREDNOSTI)
Vlasina obuhvata veći deo Vlasinske visoravni u jugoistočnoj Srbiji. Na ovoj se visoravni nalazi veštačko jezero čija nadmorska visina prelazi 1.000 m. Jezero je oformljeno na mestu gde je postojala jedna od najvećih planinskih tresava Balkanskog poluostrva.
Flora tresetišta Vlasine odlikuje se prisustvom karakterističnih tresavskih biljaka. Među 956 vrsta biljaka, posebnu vrednost imaju endemične i borealne vrste koje naseljavaju planinske tresave oko jezera, izvora i potoka. Znak raspoznavanja Vlasine su rosulja (Drosera rotundifolia), poznata kao biljka mesožderka, muljna oštrica (Carex limosa), omanolika palamida (Cirsium helenoides) i močvarna petoprsnica (Potentilla palustris). Omanolika palamida rasprostrnjena je na obodu tresetišta, čiji jedini poznati lokalitet u Srbiji je upravo na Vlasini. Lepoti pejzaža naročito doprinose ploveća tresetna ostrva na kojima se nalaze zajednice maljave breze (Betula pubescens) i tresavske vrbe (Salix rosmarinifolia). Staništa ovog tipa kod nas su retka, sa specifičnim živim svetom i mnoge biljne vrste koje se na njima nalaze žive u izolovanim populacijama na krajnjim granicama svog rasprostranjenja. Sa aspekta biodiverziteta naročito je važno prisustvo stenoendemičnih vrsta kao što je srpski kaćunak, očuvani borealni relikt koji predstavlja ostatak flore tamnih četinarskih šuma i tresetišta iz perioda glacijacija i interglacijalnih faza na Balkanskom poluostrvu.
Ornitofauna ovog područja, kao jedan od temeljnih fenomena, predstavlja posebno značajnu i ugroženu kategoriju, a njeno bogatstvo izraženo je sa 125 registrovanih vrsta. Po međunarodno usvojenim principima zaštićeno je preko 60 vrsta, a po standardima domaćeg zakonodavstva trajno je zaštićeno 50 vrsta. Posebno je značajno prisustvo globalno ugroženih ptičijih vrsta kao što su Aythya nyroca, Aquila heliaca i Crex crex.
Fauna sisara je predstavljena sa 27 vrsta. Na Vlasini je prisutna šumska rovčica (Sorex araneus), vodena rovčica (Neomys foediens), močvarna rovčica (Neomys anomalus), vodena voluharica (Arvicola terrestris), slepo kuče (Spalax leucodon), tekunica (Spermophilus citellus), kuna belica (Martes martes), kuna zlatica (Martes foina), vidra (Lutra lutra), vuk (Canis lu¬pus), srna (Capreolus capreolus) i druge vrste. Od retkih i ugroženih vrsta faune sisara ovog područja izdvajaju se: Canis lupus, Spalax leucodon i Vulpes vulpes koji pripadaju globalno ugroženim vrstama, dok su u nacionalnim razmerama značajni kao ugroženi Citellus citellus, Spalax leucodon, Arvicola terrestris, Lutra lutra i drugi.
Među faunom vodozemaca i gmizavaca na Vlasinskom području poseban značaj imaju Ichtyosauria alpestris, Triturus karelinii, Ablepharus kitaibelii, Zootoca vivipara.
Posebnu vrednost predstavlja samo jezero, kao sve značajniji prirodni resurs. Visok kvalitet akumulirane vode posredno potvrđuje prisustvo većeg broja retke faune (potočna pastrmka, vidra i dr.).
Vlasina je upisana kao Ramsarsko područje u registar međunarodno vlažnih područja, a u skladu sa Konvencijom o močvarama koje su od međunarodnog značaja, naročito kao staništa ptica močvarica („Službeni list SFRJ Međunarodni ugovori”, broj 9/77).
Područje Vlasine je međunarodno značajno područje za ptice Important Bird Areas - IBAs (RS037IBA), a usled visokog stepena prisustva ugroženih biljnih vrsta uvršteno je u međunarodno značajna botanička područja Important Plant Areas - IPAs. Deo prirodnog dobra nalazi se i u okviru odabranog područja za dnevne leptire Prime Butterfly Areas - PBAs.
Zbog prisustva određenih ugroženih biljnih i životinjskih vrsta i prirodnih staništa koji se nalaze na Rezoluciji 4. i 6. Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa („Službeni glasnik RS Međunarodni ugovori”, broj 102/07) Vlasina predstavlja EMERALD područje (RS0000006) u okviru međunarodne EMERALD ekološke mreže.
Prema Uredbi o ekološkoj mreži („Službeni glasnik RS”, broj 102/10), Vlasina pripada delu ekološki značajnog područja broj 88 „Vlasina”. U predeonom pogledu Vlasinsko jezero i njegova neposredna okolina se odlikuju specifičnim i atraktivnim pejzažnim karakteristikama. Velika vodena površina okružena blago zatalasanim pobrđem, razuđena obala, dva ostrva i više uzanih i izduženih poluostrva sa prostranim tresavama, pašnjacima i brezovim šumama, daju ovom prostoru prepoznatljiv i jedinstven izgled.
U vreme svog postojanja ova tresava je bila najveća u Srbiji, a po nizu specifičnosti hidrografskog režima, florističkog i faunističkog bogatstva i jedinstvena na Balkanu.
Vlasinsko područje, a posebno akumulacija Vlasinsko jezero, najpoznatiji su po plovećim tresetnim ostrvima. Ukupna površina tresetnih ostrva na Vlasinskom jezeru danas iznosi oko 10 ha, s tim da su najveća ostrva privezana na različitim delovima uz obale jezera.
Predeo izuzetnih odlika „Vlasina” stavljen je pod zaštitom da bi se:
➢ očuvao uzdignuti srednjeplaninski predeo značajnih visinskih raspona sa izraženom plastikom visoravni i ujedno jedna od najrasprostranjenijih zona kristalastih škriljaca u našoj zemlji;
➢ očuvale zajednice subalpske žbunaste vegetacije u kojoj dominiraju borovnica i brukentalija, a na sličnim površinama oko jezera i brezove šume i vegetacija vrbaka;
➢ očuvala vlažna staništa oko većih potoka i reka gde je razvijena potencijalna vegetacija dolinskih i močvarnih livada;
➢ očuvale lišćarsko-četinarske šume, gde dominiraju borove i smrčeve šume;
➢ očuvala fauna insekata i to 11 vrsta vilinskih konjica, 22 vrste strižibuba, 32 vrste skarabeida i 42 vrste pravokrilaca;
➢ očuvala ornitofauna, kao jedan od temeljnih fenomena, čije bogatstvo je izraženo sa 125 registrovanih vrsta;
➢ očuvale specifične i atraktivne pejzažne karakteristike;
➢ očuvao prirodno-istorijski fenomen tipa tresetnih ostrva sa usko specijalizovanim biocenozama;
➢ očuvao visok diverzitet flore, vegetacije i stvaranje specifičnog i raznovrsnog živog sveta i ekosistema.
Predeo izuzetnih odlika „Vlasina“.
NACIONALNA KATEGORIJA
Ι kategorija zaštite - zaštićeno područje međunarodnog, nacionalnog, odnosno izuzetnog značaja.
POVRŠINA
Površina Predela izuzetnih odlika „Vlasina” iznosi 13.329,84 ha od čega je u privatnom vlasništvu 49,12%, državnom vlasništvu 50,83% i u drugim oblicima vlasništva 0,05% površine.
REŽIM/I ZAŠTITE
I stepen - 9,63 ha ili 0,07% ukupne površine PIO Vlasina, na lokalitetima:
1) Ostrvo Dugi Del, površine 7,82 ha;
2) Ostrvo Stratorija, površine 1,81 ha.
II stepen - 4.385,01 ha ili 32,90% ukupne površine PIO Vlasina, na lokalitetima:
1) Vrtop Jelački rid, površine 1.749,73 ha;
2) Mali Čemernik, površine 90,62 ha;
3) Veliki Čemernik, površine 361,33 ha;
4) Stevanovski potok, površine 37,16 ha;
5) Blato-Delnice-Bratanov Del, površine 409,66 ha;
6) Poluostrvo Dugi Del, površine 40,55 ha;
7) Vlasinsko jezero, površine 2.080,44 ha;
8) Klisura Vučje reke, površine. 102,89 ha i
III stepen - 8.935,20 ha 67,03% ukupne površine PIO Vlasina, obuhvata preostali deo zaštićenog područja koji nije obuhvaćen režimom zaštite I i II stepena.
Opština/e
PIO Vlasina se najvećim delom prostire na teritoriji opštine Surdulica (K.O. Bitvrđa, K.O. Božica, K.O. Vlasina Okruglica, K.O. Vlasina Rid, K.O. Vlasina Stojkovićeva, K.O. Groznatovci, K.O. Drajinci i K.O. Klisura) gde zauzima površinu od 12.848,71 ha ili 96,39% zaštićenog područja, a neznatnim na teritoriji opštine Crna Trava (K.O. Crna Trava), odnosno 481,13 ha ili 3,61% zaštićenog područja.
PRETHODNA ZAŠTITA
Uredba o zaštiti PIO Vlasina („Službeni glasnik RS“, br. 30/2006).
AKT O ZAŠTITI
Uredba o proglašenju Predela izuzetnih odlika „Vlasina” („Službeni glasnik RS“, br. 25/2018).
UPRAVLJAČ
Turistička organizacija opštine Surdulica.
KRATAK OPIS (OSNOVNE PRIRODNE I STVORENE VREDNOSTI)
Vlasina obuhvata veći deo Vlasinske visoravni u jugoistočnoj Srbiji. Na ovoj se visoravni nalazi veštačko jezero čija nadmorska visina prelazi 1.000 m. Jezero je oformljeno na mestu gde je postojala jedna od najvećih planinskih tresava Balkanskog poluostrva.
Flora tresetišta Vlasine odlikuje se prisustvom karakterističnih tresavskih biljaka. Među 956 vrsta biljaka, posebnu vrednost imaju endemične i borealne vrste koje naseljavaju planinske tresave oko jezera, izvora i potoka. Znak raspoznavanja Vlasine su rosulja (Drosera rotundifolia), poznata kao biljka mesožderka, muljna oštrica (Carex limosa), omanolika palamida (Cirsium helenoides) i močvarna petoprsnica (Potentilla palustris). Omanolika palamida rasprostrnjena je na obodu tresetišta, čiji jedini poznati lokalitet u Srbiji je upravo na Vlasini. Lepoti pejzaža naročito doprinose ploveća tresetna ostrva na kojima se nalaze zajednice maljave breze (Betula pubescens) i tresavske vrbe (Salix rosmarinifolia). Staništa ovog tipa kod nas su retka, sa specifičnim živim svetom i mnoge biljne vrste koje se na njima nalaze žive u izolovanim populacijama na krajnjim granicama svog rasprostranjenja. Sa aspekta biodiverziteta naročito je važno prisustvo stenoendemičnih vrsta kao što je srpski kaćunak, očuvani borealni relikt koji predstavlja ostatak flore tamnih četinarskih šuma i tresetišta iz perioda glacijacija i interglacijalnih faza na Balkanskom poluostrvu.
Ornitofauna ovog područja, kao jedan od temeljnih fenomena, predstavlja posebno značajnu i ugroženu kategoriju, a njeno bogatstvo izraženo je sa 125 registrovanih vrsta. Po međunarodno usvojenim principima zaštićeno je preko 60 vrsta, a po standardima domaćeg zakonodavstva trajno je zaštićeno 50 vrsta. Posebno je značajno prisustvo globalno ugroženih ptičijih vrsta kao što su Aythya nyroca, Aquila heliaca i Crex crex.
Fauna sisara je predstavljena sa 27 vrsta. Na Vlasini je prisutna šumska rovčica (Sorex araneus), vodena rovčica (Neomys foediens), močvarna rovčica (Neomys anomalus), vodena voluharica (Arvicola terrestris), slepo kuče (Spalax leucodon), tekunica (Spermophilus citellus), kuna belica (Martes martes), kuna zlatica (Martes foina), vidra (Lutra lutra), vuk (Canis lu¬pus), srna (Capreolus capreolus) i druge vrste. Od retkih i ugroženih vrsta faune sisara ovog područja izdvajaju se: Canis lupus, Spalax leucodon i Vulpes vulpes koji pripadaju globalno ugroženim vrstama, dok su u nacionalnim razmerama značajni kao ugroženi Citellus citellus, Spalax leucodon, Arvicola terrestris, Lutra lutra i drugi.
Među faunom vodozemaca i gmizavaca na Vlasinskom području poseban značaj imaju Ichtyosauria alpestris, Triturus karelinii, Ablepharus kitaibelii, Zootoca vivipara.
Posebnu vrednost predstavlja samo jezero, kao sve značajniji prirodni resurs. Visok kvalitet akumulirane vode posredno potvrđuje prisustvo većeg broja retke faune (potočna pastrmka, vidra i dr.).
Vlasina je upisana kao Ramsarsko područje u registar međunarodno vlažnih područja, a u skladu sa Konvencijom o močvarama koje su od međunarodnog značaja, naročito kao staništa ptica močvarica („Službeni list SFRJ Međunarodni ugovori”, broj 9/77).
Područje Vlasine je međunarodno značajno područje za ptice Important Bird Areas - IBAs (RS037IBA), a usled visokog stepena prisustva ugroženih biljnih vrsta uvršteno je u međunarodno značajna botanička područja Important Plant Areas - IPAs. Deo prirodnog dobra nalazi se i u okviru odabranog područja za dnevne leptire Prime Butterfly Areas - PBAs.
Zbog prisustva određenih ugroženih biljnih i životinjskih vrsta i prirodnih staništa koji se nalaze na Rezoluciji 4. i 6. Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa („Službeni glasnik RS Međunarodni ugovori”, broj 102/07) Vlasina predstavlja EMERALD područje (RS0000006) u okviru međunarodne EMERALD ekološke mreže.
Prema Uredbi o ekološkoj mreži („Službeni glasnik RS”, broj 102/10), Vlasina pripada delu ekološki značajnog područja broj 88 „Vlasina”. U predeonom pogledu Vlasinsko jezero i njegova neposredna okolina se odlikuju specifičnim i atraktivnim pejzažnim karakteristikama. Velika vodena površina okružena blago zatalasanim pobrđem, razuđena obala, dva ostrva i više uzanih i izduženih poluostrva sa prostranim tresavama, pašnjacima i brezovim šumama, daju ovom prostoru prepoznatljiv i jedinstven izgled.
U vreme svog postojanja ova tresava je bila najveća u Srbiji, a po nizu specifičnosti hidrografskog režima, florističkog i faunističkog bogatstva i jedinstvena na Balkanu.
Vlasinsko područje, a posebno akumulacija Vlasinsko jezero, najpoznatiji su po plovećim tresetnim ostrvima. Ukupna površina tresetnih ostrva na Vlasinskom jezeru danas iznosi oko 10 ha, s tim da su najveća ostrva privezana na različitim delovima uz obale jezera.
Predeo izuzetnih odlika „Vlasina” stavljen je pod zaštitom da bi se:
➢ očuvao uzdignuti srednjeplaninski predeo značajnih visinskih raspona sa izraženom plastikom visoravni i ujedno jedna od najrasprostranjenijih zona kristalastih škriljaca u našoj zemlji;
➢ očuvale zajednice subalpske žbunaste vegetacije u kojoj dominiraju borovnica i brukentalija, a na sličnim površinama oko jezera i brezove šume i vegetacija vrbaka;
➢ očuvala vlažna staništa oko većih potoka i reka gde je razvijena potencijalna vegetacija dolinskih i močvarnih livada;
➢ očuvale lišćarsko-četinarske šume, gde dominiraju borove i smrčeve šume;
➢ očuvala fauna insekata i to 11 vrsta vilinskih konjica, 22 vrste strižibuba, 32 vrste skarabeida i 42 vrste pravokrilaca;
➢ očuvala ornitofauna, kao jedan od temeljnih fenomena, čije bogatstvo je izraženo sa 125 registrovanih vrsta;
➢ očuvale specifične i atraktivne pejzažne karakteristike;
➢ očuvao prirodno-istorijski fenomen tipa tresetnih ostrva sa usko specijalizovanim biocenozama;
➢ očuvao visok diverzitet flore, vegetacije i stvaranje specifičnog i raznovrsnog živog sveta i ekosistema.
